ERU LÖGIN UM SEÐLABANKA ÍSLANDS ILLA UNNIN OG BEINLÍNIS RANGTÚLKUÐ????

Ég var nú aðeins að lesa lauslega yfir lögin um Seðlabanka Íslands (lög 92/2019).  Það sem ég tók fyrst eftir er hversu lögin eru illa samin og óljós, sem gerir það að verkum að ÞAÐ ER LÍTIÐ MÁL AÐ "TÚLKA ÞAU ÚT OG SUÐUR OG JAFNVEL NORÐUR OG NIÐUR.  ÉG SÁ ÞAÐ HVERGI Í ÞESSU LÖGUM AÐ SEÐLABANKA ÍSLAND VÆRI GEFI HEIMILD TIL ÞESS AÐ STJÓRNA VAXTASTIGINU Á ÍSLANDI EN ÞAÐ ER HÆGT AÐ "TÚLKA ÞAU ÞANNIG".  En það sem er vitað er það AÐ STÝRIVAXTASTIGIÐ HEFUR ENGIN ÁHRIF Á VERÐBÓLGUNA.  Seðlabanki Íslands hefur HEIMILD til verðbréfútgáfu, sem að mati margra hagfræðinga hefur mun meiri áhrif á verðbólguna en stýrivaxtastigið og svo er annað "VERKFÆRI sem Seðlabanki Íslands hefur en það er BINDISKYLDAN en að mati margra hagfræðinga og annarra er það ÖFLUGASTA verkfærið í "verkfærakistu" Seðlabanka Íslands.  Bæði verðbréfútgáfan og bindiskyldan eru mun sterkari í baráttunni við verðólgunni en hvort tveggja krefst mun meiri vinnu og er flóknara í framkvæmd en stýrivaxtastigið sem hefur svipuð áhrif á verðbólguna eins og að skvetta vatni á gæs.   EÐA HVAÐ????  Ég skoðaði LÖG UM SEÐLABANKA ÍSLANDS (lög númer 92/2019) og það sem "stakk" mig einna mest við það að lesa þessi lög, var hversu óskýr þau eru og lítið mál að "TÚLKA ÞAU" út og suður. Sem dæmi skal nefnt að formlega er Seðlabanka Íslands ekki færð völd til að ákveða eitt né neitt en svo kemur 3 grein laganna, önnur málsgrein og þar segir; "Ákvarðanir um beitingu stjórntækja Seðlabankans í peningamálum eru teknar af peningastefnunefnd, sbr. 9. gr. Ákvarðanir um beitingu stjórntækja Seðlabankans varðandi fjármálastöðugleika eru teknar af fjármálastöðugleikanefnd, sbr. 12. gr. [Ákvarðanir sem faldar eru Fjármálaeftirlitinu í lögum eða stjórnvaldsfyrirmælum eru teknar af Seðlabanka Íslands eða fjármálaeftirlitsnefnd, sbr. 15. gr.]"  ÞESSI GREIN VIRÐIST VERA TÚLKUÐ ÞANNIG AÐ SEÐLABANKANUM HAFI VERIÐ FENGIN Í HENDUR VÖLD, SEM RAUNVERULEGA EIGA  AÐ VER Á HENDI VIÐKOMANDI RÁÐHERRA.

Að mínu áliti VERÐUR að gera lögin skýrari og einnig verður að koma í veg fyrir að stjórnmálamenn landsins geti sífellt varpað sinni ábyrgð yfir á aðra ÞVÍ FYRST OG SÍÐAST ER ÁBYRGÐIN HJÁ ÞEIM..........

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 7.11.2024 kl. 14:47]

10. gr. Verkefni peningastefnunefndar. Peningastefnunefnd tekur ákvarðanir um vexti skv. 22. gr. til að framfylgja peningastefnu bankans. Einnig tekur nefndin ákvarðanir um viðskipti við lánastofnanir önnur en tilgreind eru í 2. mgr. 19. gr. Þá tekur nefndin ákvarðanir um bindiskyldu skv. 23. gr., viðskipti á gjaldeyrismarkaði skv. 27. gr. og viðskipti með verðbréf skv. 20. gr. sem ætlað er að stuðla að því að markmiðum bankans um stöðugt verðlag verði náð.

22. gr. Vextir. Seðlabanki Íslands ákveður vexti af innlánum við bankann, af lánum sem hann veitir og af verðbréfum sem hann gefur út.

Á heimasíðu bankans kemur fram um meginvexti (stýrivexti): "Seðlabankinn framkvæmir peningastefnuna einkum með því að hafa áhrif á vexti á peningamarkaði, fyrst og fremst í gegnum ákvörðun vaxta í viðskiptum sínum við lánastofnanir, sem síðan hafa áhrif á aðra markaðsvexti. Meginvextir (stundum kallaðir stýrivextir) Seðlabankans eru þeir vextir í þessum viðskiptum við lánastofnanir sem ráða mestu um framvindu skammtímavaxta á markaði og þar með aðhaldsstigi peningastefnunnar. Þessir vextir eru nú vextir á sjö daga bundnum innlánum lánastofnana í Seðlabankanum."

Út úr þessu er tiltölulega auðvelt að lesa að það sem í daglegu tali eru kallaðir stýrvextir, eru vextir sem lánastofnanir (bankar) fá af peningum sem þær leggja inn í Seðlabankann. Þetta eru hvorki innlán né útlán viðskiptavina lánastofnana (almennings). Með öðrum orðum hafa stýrivaxtaákvarðanir Seðlabankans engin sjálfvirk eða bein áhrif á þá vexti sem neytendur greiða af lánum sínum. Enda eru engir neytendur í beinum viðskiptum við Seðlabankann (og ekki lífeyrissjóðir heldur ef út í það er farið). Vextir á lánum almennings eru einfaldlega ákveðnir af bönkunum sjálfum og öðrum lánveitendum (þ.m.t. lífeyrissjóðum). Það kemur hvergi fram í neinum einustu lögum að þær ákvarðanir verði að fylgja stýrivaxtaákvörðunum Seðlabankans. Bankarnir nota það samt bara sem afsökun þegar þeir hækka vexti að benda á að Seðlabankinn hafi hækkað sína vexti, þó að engin bein tenging sé þar á milli. Með öðrum orðum er eina tengingin huglæg (þ.e. í hugum stjórnenda lánastofnana).

Það er vissulega heimilt að semja um lán með þeim skilmálum að breytingar á vöxtum taki mið af vaxtaákvörðunum Seðlabankans, en það er engin skylda og samningar um lán til neytenda með slíkri beintengingu við stýrivexti eru í raun sjaldgæfir. Ég veit um einn eða tvo lífeyrissjóði sem nota slíka skilmála en þeir áskilja sér samt rétt til að breyta vaxtaálagi og eru því ekki með alveg óhagganlega tengingu við stýrivexti. Algengast er að í skilmálum um breytilega vexti séu taldir upp allskonar mismunandi þættir sem "geti" haft áhrif á vaxtaákvarðanir og stýrivextir eru þá aðeins einn þeirra en svo eru hinir misjafnlega margir og sumir mjög óljósir eins og "rekstrarkostnaður bankans" sem almennur neytandi getur ómögulega áttað sig á með neinum fyrirsjáanleika. Sumir eru jafnvel með svo galopnu orðalagi að ýmsir aðrir ótilgreindir þættir geti líka haft áhrif og þá er útkoman sú að þetta er þegar allt kemur til alls bara háð geðþótta lánveitanda hverju sinni.

Núna er tekist á um það fyrir dómstólum hvort þessir skilmálar sem eru hvað algengastir séu yfir höfuð löglegir. Neytendur sem telja þá ólöglega byggja það á því að þrátt fyrir að vísað sé til áhrifaþátta séu þeir svo margir og óljósir að engin leið sé fyrir venjulegt fólk að skilja þá nógu vel, hvað þá sannreyna vaxtaákvarðanir. Útkoman sé því ógagnsæi og í raun séu vextir háðir geðþótta bankans. Fordæmi liggja fyrir frá Hæstarétti Íslands um að lánveitendur megi ekki áskilja sér geðþóttavald til að ákveða vexti einhliða. Jafnframt liggja fyrir fjölmörg fordæmi frá Evrópudómstólnum um túlkun EES reglna um lán til neytenda og nú síðast ráðgefandi álit EFTA dómstólsins um einmitt þessi mál sem nú eru rekin fyrir íslenskum dómstólum, sem gefa sterklega til kynna að skilmálarnir brjóti í bága við EES reglurnar og þar með íslensku löggjöfina sem innleiddi þær. Von er á dómi í einu þeirra mála (mögulega því mikilvægasta) frá Héraðsdómi Reykjaness innan örfárra daga ef allt gengur eðlilega fyrir sig. Hver svo sem niðurstaða héraðsdóms verður má svo búast við að málinu verði áfrýjað og sótt um leyfi til að skjóta því beint til Hæstaréttar.

Það verður afar fróðlegt að sjá hvernig niðurstöðurnar verða í þessum málum og þær gætu haft mikil áhrif á hagsmuni tugþúsunda neytenda.

[Jóhann Elíasson, 7.11.2024 kl. 15:11]

Ég þakka þér fyrir innlitið og afskaplega fróðlegt og gott innlegg Guðmundur.  Mér sýnist, svona við lauslega yfirferð að við séum nokkurn vegin á sama máli, en ég myndi gjarnan vilja fá þitt álit á því hvort þú sért sammála því að lögin um Seðlabanka Íslands séu  "hroðvirknileg" og fremur illa unnin?????

[Guðmundur Ásgeirsson, 7.11.2024 kl. 16:33]

Sæll Jóhann.

Ég get tekið undir að lögin um Seðlabanka Íslands gætu verið betri, en hvort "hroðvirknileg og "illa unnin" sé réttu orðin til að lýsa þeim ætla ég að láta liggja á milli hluta. Ég held nefnilega (og undirstrika að það er bara skoðun) að þau séu vísvitandi samin þannig að þau séu einmitt frekar opin fyrir túlkun (með röngu eða réttu) þannig að þau áskilji í reynd Seðlabankanum umtalsvert svigrúm til að hafa sjálfdæmi um ákvarðanatöku. Þannig að í stað þess að vera meitlaðar í lagatexta geti Seðlabankinn og nefndir hans tekið "matskenndar" ákvarðanir um framkvæmd verkefna sinna. Það er nefnilega óskrifuð meginregla í hinum svokallaði seðlabankaheimi að seðlabankar eigi að hafa úrslitavald í peningamálum, ekki önnur stjórnvöld og ekki einu sinni löggjafinn. Þetta endurspeglast í orðræðu þeirra sem leggja áherslu á að standa vörð um svokallað "sjálfstæði seðlabanka". Þeir sömu eru jafnan fyrstir til að gagnrýna allar hugmyndir um að reyna að koma einhverjum böndum á framferði og ákvarðanir seðlabanka til hagsbóta fyrir almenning. Nýlega var gengið svo langt í slíkri gagnrýni að þingmaður sem sagðist telja þörf á að endurskoða þessar hugmyndir sem endurspeglast í löggjöfinni um óskorað sjálfstæði (og þar með sjálfdæmi) seðlabanka um ákvarðanatöku í peningamálum, var sakaður um að hvetja til lögbrota. Sjaldan eða aldrei man ég eftir að hafa heyrt slíkar ásakanir í garð þingmanna sem hafa einmitt það stjórnskrárbundna hlutverk að gera tillögur og taka þátt í ákvarðanatöku um lagasetningu og lagabreytingar. Það er ekki lögbrot að breyta lögum svo lengi sem þau brjóta ekki í bága við stjórnarskrá. Ég vek í því sambandi athygli á að hvergi í Stjórnarskrá Lýðveldisins Íslands er minnst einu orði á seðlabanka, hvað þá að honum séu tryggð nein völd.

[Jóhann Elíasson, 7.11.2024 kl. 21:46]

Þakka þér fyrir Guðmundur og ég hef fullan skilning á að þú viljir ekki "taka of djúpt í árina" þegar beðið er um gagnrýni á lóg og önnur verk Alþingis en það svar sem þú gafst nægir mér alveg og hafðu bestu þakkir fyrir......