VESTMANNAEYJAFERÐ 12. O7. 2025. OG FLEIRA......

Þessir tveir höfundar, Karl Smári Hreinsson og Adam Nichols, hafa skrifað nokkrar bækur um „Tyrkjaránin" og gera þeim atburðum mjög góð skil á Íslandi og eru þær allar á ensku.  Um þessa atburði hefur ekki mikið verið fjallað um og það er skammarlega lítið fjallað um þessa atburði í sögu okkar og annálum yfirleitt.  Margir tengja þessa atburði við Vestmannaeyjar en fáir virðast vita að „Tyrkjaránin" hófust á Austfjörðum og þaðan var mjög mörgu fólki rænt og var siglt til Vestmannaeyja og skipið „fyllt" þar af þrælum.  Þá fór annað skip til Grindavíkur og gerði „strandhögg" þaðan var mörgu fólki rænt og var það fólk selt í þrældóm í Sale í Marokkó.  Aftur á móti voru Austfirðingarnir og Vestmannaeyingarnir fluttir til Algeirsborgar í Alsír og seldir á markaði þar. 

En ástæða þess að ég skrifa þetta er fyrst og fremst ferðalag sem ég fór í til Vestmannaeyja þann 12 júlí síðastliðinn, þar sem verið var að minnast hins svokallaða „Tyrkjaráns“, sem var framið  16 júlí 1627 (að kalla þetta „Tyrkjarán“ er ekki alveg rétt, því ræningjarnir voru frá Alsír en sennileg skýring á „Tyrkjaránsnafninu“ er líklega sú að á þessum tíma var Ósmannska ríkið upp á sitt besta og Tyrkjaveldi var mesta veldið innan Ósmannska ríkisins en um þetta verður sjálfsagt endalaust deilt).

Þessa atburðar hefur verið minnst árum saman, alltaf í kringum miðjan júlí og er alltaf miðað við að atburðurinn hittist á helgi.  Ég ætlaði að vera búinn að skrifa um þetta ferðalag en ýmis vandamál komu í veg fyrir að ég léti verða af þessu þar til núna.

 

Við Karl Smári Hreinsson lögðum af stað héðan frá Ásbrú um klukkan 08:30 laugardaginn 12. júlí síðastliðinn, það var tekin ákvörðun um að fara svokallaða Suðurstrandarleið í gegnum Grindavík þó svo að sú leið sé aðeins lengri en að fara um Reykjavík og yfir Hellisheiðina, er hún (að okkar mati) mun skemmtilegri og kannski fljótlegri þegar upp er staðið.   Við vorum mjög heppnir með veður og var ferðin austur í Landeyjahöfn sérstakaga ánægjuleg og ekki urðum við fyrir vonbrigðum með útsýnið á leiðinni.  Þetta var í fyrsta skiptið sem ég kom í Landeyjahöfn og þar hófust vonbrigðin.  Fyrir það fyrsta þá er aðstaðan fyrir farþega alveg fyrir neðan allar hellur, reyndar eru þarna þrjú klósett eitt fyrir hvort kyn og eitt fyrir fatlaða en það var læst og karlaklósettið samanstóð af einu salerni og einni pissukál en svo er jú einn vaskur þarna inni.  Ég kom ekki inná kvennaklósetti en ég geri  nú ekki ráð fyrir því að þar hafi verið nokkur pissuskál og því getur verið að salernin hafi verið tvö og svo vaskur.    Þetta er aðstaða sem er með öllu óboðleg og vona ég að úr þessu verði bætt sem allra fyrst.  Lagt var úr höfn í Landeyjum á slaginu klukkan 12:00.  Það kom mér verulega á óvart hversu lítil og þröng Landeyjahöfn er en jafnframt gat ég ekki annað en dáðst að því hversu lunknir skipstjórnarmenn Herjólfs voru að stjórna skipinu í þessum þrengslum, reyndar voru aðstæður eins góðar og hægt er að hugsa sér en þær eru ekki alltaf svona góðar þannig að það hlýtur að reyna ansi oft mikið á hæfni þeirra.  Það má geta þess að sandburðurinn inn í höfnina er alveg gífurlegur og ekki hefst undan við að dæla sandinum út og er svo komið (og það er langt síðan) að „gamli“ Herjólfur kemst ekki lengur þarna inn.  Eins og áður segir þá var blíðskaparveður þennan dag en samt sem áður var nokkuð þung undiralda og eins og ávalt er þá „braut“ á sandrifinu þar sem tíu metra meðaldýpi á (þetta gefur til kynna hversu gríðarlegir straumar eru þarna við suðurströndina).  Siglingin til Vestmannaeyja tók ekki nema rúman hálftíma og innsiglingin í höfnina er einhver mesta upplifun sem  hægt er að ímynda sér, í það minnsta gáfu viðbrögð túristanna sem voru í ferjunni það til kynna og eins og allir vita þá er náttúrufegurðin alveg einstök.  Innsiglingin er þannig að það þarf að fara svo nálægt Heimakletti að varla hefur verið meira en „faðmur“ frá stjórnborðssíðunni yfir í klettinn, þetta kunnu túristarnir vel að meta og flykktust þeir út í stjórnborðssíðuna til að taka myndir, ekki veit ég hvort Lundarnir hafi brosað fyrir myndavélarnar eða bara látið sér fátt um finnast.  Þegar ferjan hafði lagst að bryggju í Heimaey fórum við Karl Smári og fengum okkur að borða á veitingastað niður við höfn (ég man ekki lengur hvað þessi staður heitir).  Þegar við höfðum lokið við matinn sótti maður að nafni Ragnar Óskarsson, sem er Stjórnarformaður 1627 Söguseturs, okkur og fór með okkur í Safnahúsið, það var svo stutt frá höfninni að við hefðum alveg getað gengið þangað. Þegar í Safnahúsið var komið fórum við beinustu leið upp á aðra hæð, þar sem hátíðahöldin áttu að fara fram. Við vorum snemma á ferðinni en dagskráin átti ekki að hefjast fyrr en klukkan 14:00 en megnið af undirbúningnum var búinn.  Mun meiri aðsókn var að atburðinum en gert hafði verið ráð fyrir og kom það mönnum á óvart hversu áhuginn á „Tyrkjaráninu“ var mikill.  En samt sem áður skapaðist ekkert vandræðaástand og veit ég ekki annað en almenn ánægja hafi verið með skipulag og framkvæmdina, enda alveg ljóst að  þarna voru vanir og vandvirkir menn sem höfðu staðið fyrir hlutunum og lögðu metnað sinn í að allt færi vel fram og ekkert klikkaði.  Dagskráin hófst á því að Ragnar Óskarsson bauð alla velkomna og sagði frá því hvað yrði gert og í hvaða röð það yrði.  Hann gerði þetta svo skemmtilega og látlaust, að fólk hafði orð á því, eftir á, að hann hefði fengið þá til að halda að þeir sætu í eldhúsinu heima hjá sér á spjalli við kunningja sína honum tókst að skapa alveg ótrúlega gott og afslappað andrúmsloft.  Fyrsti maðurinn sem Ragnar Óskarsson kynnti til var kvikmyndagerðarmaðurinn Óskar Kristinn Vignisson, sem sýndi heimildarmynd um „Tyrkjaránið“ í Vestmannaeyjum, sem er enn í vinnslu en var orðin vel sýningarhæf.  Myndin var rúmar 20 mínútur og á sjálfsagt eftir að lengjast eitthvað en það var mál manna að hún væi sérstaklega vel heppnuð og hvergi var „dauðan“ punkt að finna.  Það skal tekið fram að Óskar Kristinn Vignisson er nýlega tekinn við þessu verkefni og allar kvikmyndatökur og þar með upptökur af flutningi Adams Nichols (sem er sögumaður myndarinnar) er í höndum Halldórs B. Halldórssonar svo og allar drónamyndatökur  víðs vegar um Heimaey, þessar dróNamyndatökur eru alveg einstakar og mér er sagt að hann hafi lagt alveg ótrúlega mikið á sig við tökurnar oftar en ekki tekið margar tökur áður en hann var áægður með útkomuna og ekki skilað neinu fyrr en hann var orðinn 100% ánægður með útkomuna.  Ég er síður en svo að kasta „rýrð“ á störf Óskar Kristins Vignissonar, sem að mínum dómi hefur unnið frábært verk heldur er ég að benda að margir hafa komið verkinu og ber að geta þeirra einnig. Það kom mér á óvart hversu GRIMMIR og ÓVÆGNIR ræningjarnir voru í Vestmannaeyjaráninu og ræddi ég þetta við Adam Nichols, þegar við vorum fyrir Austan í fyrra.  Hann vildi meina að einn þátturinn í því hefði verið að ránið á Austfjörðum hefði ekki gengið eins og til stóð.  Fyrir það fyrsta hefðu margir komist undan og lítið verðmæti hafi verið til að ræna, þeir hefðu lent í „mótvindi“ á leiðinni til Eyja og sögusagnir væru uppi um það að þeir hefðu verið að „japla“ á svokölluðum „berserkjasveppum“ og að  einhverju leyti létu þeir gremju sína á óförunum á Austfjörðunum og óhagastæðum byr og veðrum, bitna á Vestmannaeyingum.  En þarna er aðeins um tilgátur að ræða.

Góður rómur var gerður að myndinni og þótti alveg með ólíkindum hversu vel hafði tekist til.  Eftir að sýningu myndarinnar var lokið svaraði Óskar Kristinn Vignisson spurningum úr sal og ræddi um hvað væri framundan.  Honum fórst þetta alveg sérstaklega vel úr hendi og verður að taka tillit til þess að það er ekki langt síðan hann lauk námi í kvikmyndagerð í Danmörku og ég held að þetta sé fyrsta stóra verkefnið hans eftir námið.

Næst kynnti Ragnar Óskarsson til sögunnar Karl Smára Hreinsson, sem meðal annars sagði frá ferð sinni til  Marokkó, fyrr á árinu og lýsti áhuga Marokkómanna á samvinnu við Íslendinga.  Það kom í ljós að mun meiri áreiðanlegar heimildir voru til um þessa atburði á Íslandi en í Marokkó og það kom honum á óvart hversu mikill áhugi er á þessum málaflokki þar.  Þá færi Karl Smári Héraðsskjalasafni Vestmannaeyja svokallaða „bleyðubók“, sem eru í upplýsingar um fiskimið út af Vestfjörðum, Suðurlandi, Reykjanesi og Vesturlandi.  Þessar upplýsingar komu frá föður hans sem var skipstjóri í mörg ár.  Kári Bjarnason, forstöðumaður Safnanna í Vestmannaeyjum veitti gjöfinni viðtöku og flutti þakkarávarp.

Þá tók Ragnar Óskarsson til máls og sló á létta strengi og lét nokkrar gamansögur fylgja sem  góður rómur var gerður að.  Þá minnti hann á félagið 1627 Sögusetrið, þar sem ENGIN félagsgjöld eru að og að lokum minnti hann á sýningar á bókum og munum sem tengjast „Tyrkjaráninu“. Þá þakkaði hann fólki fyrir komuna og benti gestum á að boðið væri upp á kaffi og meðlæti. Þess má geta að Karl Smári Hreinsson kom með ALLAR þýðingar og frumútgáfur bóka þeirra Adam Nichols, sem eru orðnar mjög margar og voru þær til sýnis þarna á staðnum.

Þar með lauk dagskránni og enn var rúmlega einn og hálfur klukkutími í að Herjólfur færi í Landeyjahöfn og notaði ég þann tíma til að skoða söfnin og hefði mér ekki veitt af lengri tíma því svo margt áhugavert er að skoða þarna.  En Karl Smári notaði tímann til að funda með Kára Bjarnasyni og fleirum.

Að því loknu fylgdi Kári Bjarnason okkur niður á höfn og eitt er víst að Vestmanneyingum var MIKILL sómi að þessari athöfn.

 

 

Að lokum vil ég minnast á þær bækur sem Karl Smári Hreinsson og Adam Nichols  hafa unnið um þetta málefni í sameiningu:

 

Fyrsta bókin sem þeir sendu frá sér var „THE TRAVELS OF REVEREND ÓLAFUR EGILSSON",  (Þessi bók var upphaflega gefin út af Fjölva 2008 og svo endurútgefin og endurskoðuð af Sögu Akademíu 2019). Þessi bók hefst að sjálfsögðu á „Tyrkjaráninu" í Vestmannaeyjum 16 júlí árið 1627 og síðan er siglingunni til Algeirsborgar lýst og lífinu um borð á leiðinni svo og lífinu í Algeirsborg.  Stærsti hluti bókarinnar fjallar um ferðalag séra Ólafs Egilssonar frá Algeirsborg til Danmerkur, sem hann fór fótgangandi.  Skal þess getið að þarna er um að ræða langbestu skriflegu heimild sem til er um borgir og bæi og lifnaðarhætti í Evrópskum bæjum og borgum á þessum  tíma.  Þessi bók hefur verið gef út á mörgum tungumálum til dæmis grísku, ítölsku, hollensku og frönsku.

Önnur bókin frá þeim er svo „NORTHERN CAPTIVES (Bókin var gefin út af Sögu Akademíu árið 2020).  Bókin fjallar um „Tyrkjaránið" í Grindavík en málið er að það var farið með Grindvíkingana til Salé í Marokko þar sem fólkið var selt í þrældóm á þrælamarkaði þar í borg og svo er sagt frá afdrifum þeirra sem eru  þekkt.  Í þessari bók er mikið af kortum og myndum af skjölum og bréfum sem tengjast þessum atburðum.  Þá hefur hún einnig verið gefin út á hollensku í Hollandi og frönsku í Marokkó.

Þriðja bókin sem kom út var „STOLEN LIVES" (þessi bók var gefin út af Sögu Akademíu árið 2021).  Bókin fjallar um „Tyrkjaránið" í Vestmannaeyjum, siglinguna til Algeirsborgar og síðast en ekki síst AFDRIF þeirra sem rænt var.  Í bókinni er mikið af kortum og myndir af mörgum skjölum sem tengjast þessum atburði.

Fjórða bókin heitir svo „ENSLAVED".(Bókin var gefin út af Sögu Akademíu árið 2022)  Bókin fjallar um „Tyrkjaránið" á Austjörðum, sem því miður virðist að mestu „gleymdur" atburður í hugum landsmanna og lítið komið fram um það nema óstaðfestar þjóðsögur.  En í þessu ráni var flestum Íslendingum rænt og síðan var siglt til Vestmannaeyja og skipið var FYLLT þar.  Og að mínum dómi var kominn tími til að  þessum atburðum þar yrðu gerð almennileg skil í bók hér á landi.  Það sama er í þessari bók, reynt er að fylgja eftir afdrifum þeirra sem í þessu lentu og þarna eru kort og myndir sem tengjast atburðunum.  Erfitt er að fjalla um þessa bók án þess að fjalla um þátt Magnúsar Sigurðssonar, bæði við gerð bókarinnar og ekki síður við gerð  heimildarmyndar um atburðinn í fyrrasumar.  Þar hafði Adam Nichols orð á því að án Magnúsar hefði verkefnið vart orðið að veruleika.

 

Fimmta bókin er „TURBULENT TIMES". (Hún var gefin út af Sögu Akademíu árið 2023).  Ég verð að viðurkenna það að ég er bara búinn að  lesa bókina einu sinni en hún fjallar að mestu um þátt Skálholtsstaðar í að halda þessum atburðum til haga meðal annars með því að geyma öll þekkt gögn sem varða þessa atburði.  Reyndar er svo margt sem kemur fram í þessari bók sem ég hafði ekki hugmynd um og verð ég að segja að þessi bók kom mér mikið á óvart og full ástæða til þess að kynna sér hana vel því þarna er sennileg að finna áreiðanlegustu heimildirnar um þessa atburði.  Það má segja að þessi bók sé algjör lykilbók hvað varðar ALLAR þessar bækur um „Tyrkjaránin“ og er alveg gríðarlegt magn heimilda komið frá Skálholtstað við vinnslu þessara bóka.

 

Árið 2027 stendur til að haldin verði í Vestmannaeyjum mikil hátíð til að minnast þess að 400 ár verða liðin frá „Tyrkjaránunum" hér á landi og veit ég af því að bæði Karl Smári Hreinsson og Adam Nichols taka þar virkan þátt ef GUÐ lofar.  Þá verður fyrrnefnd heimildarkvikmynd tilbúin og margt fleira er á döfinni og hvet ég sem flesta til að hafa þennan atburð í huga því „TYRKJARÁNIN“ eru stór hluti af sögu landsins.......